KdmWiki:Edycja wzorów
Podstawowa część hasła zaczerpnięta została z artykułu w Wikipedii - polskiej encyklopedii internetowej.
Wstęp
Proste wzory można zawsze przedstawić w formacie: R=U/I. Można jeszcze stosować składnię:
U
R= ---
I
Kolejnym obejściem problemu mogłoby być przesłanie wzoru jako obrazka. Można też skorzystać z języka MathML (jest oparty o XML) ale wymaga instalowania plugina do przeglądarki internetowej.
LaTeX
LaTeX to zestaw makr na system składania tekstów TeX. Jego najmocniejszą stroną jest to, że bez odrywania palców od klawiatury można złożyć naprawdę skomplikowane wzory, np.
<math>\iiint{}U_{H}=\frac{IB}{hnq}\not=R_{H}\cdot\frac{IB}{h^{e\cos}} h ^{\sin} _7 \not=\sum_{n=\infty}^k{A\over{({b\over z}+q)}W}v\Omega \pi</math>
Jedynym ograniczeniem przy tworzeniu wzorów jest Wasza wyobraźnia. Potestujcie, najwyżej parser wyrzuci, że nie zna tego symbolu.
Na początek
Aby wstawić jakikolwiek wzór należy napisać:
- <math>wzór</math>
Aby wstawić taki tekst, lub jakiś znacznik HTML, który nie będzie interpretowany podaj:
- <nowiki>znaki specjalne, które nie mają być interpretowane</nowiki>
Przykład wzoru z prawa Ohma
Są na to 2 sposoby:
- R=\frac {U}{I}
- R={U \over I}
Wybór sposobu należy do was.
Co da w wyniku: <math>R=\frac{U}{I}</math>
Lepsze wyniki daje wycentrowanie wzoru:
<center><math>R=\frac{U}{I}</math></center>
Indeksy górne i dolne
Indeksy banalnie proste:
- indeks dolny liczba_{indeks} <math>{\ liczba}_Szablon:Indeks\ dolny</math>.
Uwaga: w tekście lepiej wykorzystać liczba<sub>indeks</sub>.
- indeks górny liczba^{indeks} <math>liczba^{indeks\_gorny}</math>.
Uwaga: w tekście lepiej wykorzystać liczba<sup>indeks</sup>.
- jednoczesne indeksy liczba_{idx_dolny}^{idx_gorny} <math>x_n^2</math>
Uwaga: nie ma znaczenia kolejność indeksowania.
Indeksy skomplikowane (grupowanie)
Jeśli waszym zamiarem było złożenie: <math>a^{2 \cos \phi}</math>, a wyszło <math>a^2 \cos \phi</math> lub
"Parser nie umiał rozpoznać (błąd składni): a^2 ^\cos ^\phi"
To znak, że powinniśmy użyć grupowania: { }
Najprościej mówiąc: "klamerka otwierająca" to co ma być na jednej wysokości "klamerka zamykająca". Takie grupowania można zagnieżdżać niemal w nieskończoność. Lecz w takich nawiasach łatwo się zgubić.
tak więc: a^{x \cos \varphi}_1 da: <math>a^{x \cos \varphi}_1</math>
7^{x_1^2 \cos \varphi} da: <math>7^{x_1^2 \cos \varphi}</math>
x^{x^{x^{x^{1}_{2}}_{x^{3}_{4}}}_{x^{x^{5}_{6}}_{x^{7}_{8}}}}_{x^{x^{x^{9}_{10}} _{x^{11}_{12}}}_{x^{x^{13}_{14}}_{x^{15}_{16}}}}
da:
I tak dalej w nieskończoność. Oczywiście, można pominąć któryś z indeksów.
Znaki specjalne (zabronione)
Niektóre znaki mimo iż zostały wstawione do tekstu, nie są wyświetlane po złożeniu. Są to tzw. znaki specjalne, a należą do nich:
- { otwiera grupę, aby wstawić wpisz \{
- } zamyka grupę, \}
- ^ indeks górny, \^{}
- _ indeks dolny, \_{}
- \ zaczyna symbole specjalne i instrukcje, podaj: \backslash
- % komentarz, \%;
- ~ spacja niedzieląca, \~{}
- &, $, # należy poprzedzić \
- [spacja] podaj: \[spacja] (w trybie matematycznym spacje są ignorowane)
Skrypt parsujący pozwala dla wygody pominąć \ przed % i $.
Nawiasy
W prostych przypadkach nawiasy wystarczy po prostu wpisać. Jednak przy otaczaniu nawiasami wysokich elementów (np. ułamków) może to wyglądać nieelegancko. Należy wtedy użyć poleceń \left i \right w następujący sposób:
( \frac {a}{b} ) <math>( \frac {a}{b} )</math>
\left( \frac {a}{b} \right) <math>\left( \frac {a}{b} \right)</math>
Można stosować oczywiście także nawiasy "[" i "{", pamiętając jednak o tym że nawias "{" jest znakiem specjalnym i musi być poprzedzony przez "\" jeśli ma być wyświetlony. Każdej komendzie \left musi odpowiadać \right. Jeżeli chcesz wstawić tylko jeden nawias powinieneś użyć komendy \left. lub \right. (z kropką) w miejscu brakującego nawiasu:
n = \left \{ \frac{a}{b} \right. <math>n = \left \{ \frac{a}{b} \right.</math>
Symbole matematyczne
LaTeX posiada wiele symboli matematycznych. Kilka z nich:
Litery greckie
<math>{\alpha}</math> \alpha <math>{\Alpha}</math> \Alpha <math>{\beta}</math> \beta <math>{\varphi}</math> \varphi <math>{\phi}</math> \phi <math>{\pi}</math> \pi
Wstawienie symbolu wykonuje się poprzez poprzedzenie ich nazwy odwróconym ukośnikiem. Uwaga: w LaTeX-u rozróżniane są wielkie i małe litery.
Można też bezpośrednio w tekście (bez math) używać encji HTML, np. α (α)
Symbole funkcji
W LATEXu litery, standardowo oznaczające zmienne, składane są kursywą. Ciąg liter najczęściej oznacza po prostu iloczyn: <math>abx\;</math>. Aby nazwy funkcji i operatorów odróżniały się od nazw zmiennych, zapisuje się się je pismem prostym. LATEX ma wbudowany słownik takich symboli – nazw funkcji. Wystarczy wpisać właściwy symbol (poprzedzony znakiem \), by uzyskać odpowiednią nazwę. W przypadku funkcji niestandardowych (np. używanego w Polsce oznaczenia tg na funkcję "tangens", różnego od przyjętego w świecie anglojęzycznym i znanego LATEXowi symbolu tan) mozna wewnątrz wzoru użyć zapisu \operatorname{}, oznaczającego wyróżniony ciąg liter jako nazwę funkcji. Niektóre symbole rozwijają się w złożone struktury – tak np. działa symbol \pmod, wykorzystywany w zapisie kongruencji lub \sqrt, symbol pierwiastka.
| obiekt | zapis | wygląd |
|---|---|---|
| funkcje standardowe (dobrze) | \sin t + \ln y \sgn z | <math>\sin t + \ln y \sgn z</math> |
| <math>\sin t + \ln y \sgn z\;</math> | ||
| funkcje standardowe (źle) | sin t + ln y sgn z | <math>sin t + ln y sgn z</math> |
| <math>sin t + ln y sgn z\;</math> | ||
| funkcje niestandardowe (dobrze) | \operatorname{tg}x | <math>\operatorname{tg}x</math> |
| funkcje niestandardowe (źle) | \tg x | |
| kongruencje | W(x)\equiv 0 \pmod p | <math>W(x)\equiv 0 \pmod p</math> |
| x\equiv 0 \pmod{k+1} | <math>x\equiv 0 \pmod{k+1}</math> | |
| pierwiastki | \sqrt x+2 | <math>\sqrt x+2</math> |
| \sqrt{x+2} | <math>\sqrt{x+2}</math> | |
| \sqrt[3]{x+2} | <math>\sqrt[3]{x+2}</math> | |
| \sqrt[a+3]{x+2} | <math>\sqrt[a+3]{x+2}</math> |
Ja dodaję, Ty odejmujesz, nie wyjdzie 7 ... (relacje)
Aby wstawić znak =, wiadomo co zrobić, ale wstawienie <math>\not =</math> nie jest takie proste na pierwszy rzut oka. Wszystkie symbole przekreślone uzyskuje się przez poprzedzenie \not. Wtedy: <math>\not = \not + \not a \not < \not .</math>
Próba skreślenia: '=, +, a, .' nie dałay zadowalającegoy efektu wizualnego, lecz wszystkie zostały przekreślone.
W taki sam sposób uzyskujemy przekreślenie wymienionych niżej symboli:
<math>\leq</math>\leq <math>\geq</math>\geq <math>\in</math>\in <math>\approx</math>\approx <math>\ni</math>\ni <math>\in</math>\in <math>\sim</math>\sim <math>\simeq</math>\simeq <math>\subset</math>\subset <math>\subseteq</math>\subseteq <math>\supset</math>\supset <math>\supseteq</math>\supseteq
<math>\infty</math>\infty <math>\cdot</math>\cdot <math>\times</math>\times <math>\star</math>\star <math>\circ</math>\circ <math>\bullet</math>\bullet <math>\cap</math>\cap <math>\cup</math>\cup <math>\vee</math>\vee <math>\wedge</math>\wedge <math>\pm</math>\pm <math>\mp</math>\mp <math>\oplus</math>\oplus
<math>\dots</math>\dots -- kropki przy wyliczeniach <math>\cdots</math>\cdots -- kropki przy sumie, różnicy...
W tekście można to samo osiągnąć przy pomocy encji HTML.
Nie straszna nam matematyka, nawet ta zaawansowana (pierwiastki, sumy...)
Pogrubienie \mathbf{A} <math>\mathbf{A}</math>
Pierwiastki kwadratowe wstawiamy w następujący sposób: c=\sqrt{a^2 + b^2} <math>c=\sqrt{a^2 + b^2}</math>
Natomiast te o innych stopniach: a=\sqrt[3]{1/2} <math>\sqrt[3]{1/2}</math>
Suma \sum_{i=1}^n <math>\sum_{i=1}^n</math>
Iloczyn \prod_{i=1}^n <math>\prod_{i=1}^n</math>
Całka \int <math>\int^a_b</math> \iint <math>\iint^a_b</math> (podwójna całka)
Implikacja p\Rightarrow q <math>p\Rightarrow q</math>
Kwantyfikatory \forall x\exists y <math>\forall x\exists y</math>
Ułamki, wektory, macierze i inne tablice
| obiekt | zapis | wygląd |
|---|---|---|
| ułamek | {3 \over 7} | <math>{3 \over 7}</math> |
| \frac{3}{7} | <math>\frac{3}{7}</math> | |
| ułamek "pomniejszony" | \begin{matrix}\frac{3}{7}\end{matrix} | <math>\begin{matrix}\frac{3}{7}\end{matrix}</math> |
| ułamek łańcuchowy | \frac{1}{2+\frac{3}{4+\frac{5}{6+\cdots}}} | <math>\frac{1}{2+\frac{3}{4+\frac{5}{6+\cdots}}}</math> |
| \cfrac{1}{2+\cfrac{3}{4+\cfrac{5}{6+\cdots}}} | <math>\cfrac{1}{2+\cfrac{3}{4+\cfrac{5}{6+\cdots}}}</math> | |
| wektor | \vec{v} | <math>\vec{v}</math> |
| współczynnik Newtona | {n \choose k} | <math>{n \choose k}</math> |
| niewiadomoco | {3 \atop 7} | <math>{3 \atop 7}</math> |
| macierze, wyznaczniki | \begin{matrix} x+1 & y^* \\ z & v - 1 \end{matrix} | <math>\begin{matrix} x+1 & y^* \\ z & v - 1 \end{matrix}</math> |
| \begin{vmatrix} x+1 & y^* \\ z & v - 1 \end{vmatrix} | <math>\begin{vmatrix} x+1 & y^* \\ z & v - 1 \end{vmatrix}</math> | |
| \begin{Vmatrix} x+1 & y^* \\ z & v - 1 \end{Vmatrix} | <math>\begin{Vmatrix} x+1 & y^* \\ z & v - 1 \end{Vmatrix}</math> | |
| \begin{bmatrix} 0 & \cdots & 0 \\ \vdots & \ddots & \vdots \\ 0 & \cdots & 0\end{bmatrix} | <math>\begin{bmatrix} 0 & \cdots & 0 \\ \vdots & \ddots & \vdots \\ 0 & \cdots & 0\end{bmatrix}</math> | |
| \begin{Bmatrix} x+1 & y^* \\ z & v - 1 \end{Bmatrix} | <math>\begin{Bmatrix} x+1 & y^* \\ z & v - 1 \end{Bmatrix}</math> | |
| \begin{pmatrix} x+1 & y^* \\ z & v - 1 \end{pmatrix} | <math>\begin{pmatrix} x+1 & y^* \\ z & v - 1 \end{pmatrix}</math> |
Uwaga:
- wiersze macierzy oddzielamy podwojonym ukośnikiem \\
- elementy w wierszu znakiem &.
Oznaczenia zbiorów liczbowych
<math>\mathbb{BT}</math> \mathbb{BT}
Czcionką tą można tylko złożyć tekst pisany wielkimi literami.
Limes
\lim_{n \to \infty} a_n
<math>\lim_{n \to \infty} a_n</math>
Symbole kolorów karcianych
\spadesuit <math>\spadesuit</math>
\heartsuit <math>\heartsuit</math>
\diamondsuit <math>\diamondsuit</math>
\clubsuit <math>\clubsuit</math>
Można też encje HTML:
♠ (♠)
♥ (♥)
♦ (♦)
♣ (♣)
Ale większość przeglądarek nie ma odpowiednich fontów.
Fikuśne czcionki
Czasem zachodzi potrzeba użycia jakiejś innej czcionki (y + 1 jest tekstem dodatkowym aby można było całość porównać)
<math>y + 1 \mathrm{ABab12}</math> y + 1 \mathrm{ABab12}
<math>y + 1 \mathcal{ABab12}</math> y + 1 \mathcal{ABab12}
<math>y + 1 \mathfrak{ABab12}</math> y + 1 \mathfrak{ABab12}
<math>y + 1 \mathbb{ABab12}</math> y + 1 \mathbb{ABab12}
Więcej
Formatowanie tekstu na Wikipedii
W zasobach internetu można znaleźć więcej informacji, np.:
- łagodne wprowadzenie do LaTeX-a
- witryna użytkowników systemu składu DTP TeX
- wprowadzenie do systemu LaTeX - skrypt Uniwersytetu Wrocławskiego
Edycja wzorów chemicznych
Tradycyjna
Edycja bardziej złożonych wzorów chemicznych nie jest możliwa w ramach mechanizmu wiki. Tworzenie ładnie i profesjonalnie wyglądających wzorów chemicznych wymaga zainstalowania specjalnego programu do ich rysowania. Większość z nich (ChemWindow, ChemScetch, ChemDraw) jest płatna, istnieje na szczęście jeden i to całkiem dobry program bezpłatny do edycji wzorów chemicznych. Nazywa się ISIS/DRAW. Można go bepłatnie pobrać ze strony firmy MDL:
Dobra instrukcja jego obsługi po polsku jest na stronie:
http://www.republika.pl/nkuznik/
Po wykonaniu w tym programie odpowiedniego wzoru związku, czy schematu reakcji, należy zapisać to w formacie PNG, przesłać na serwer wiki, korzystając ze strony Specjalna:upload i odpowiednio zalinkować w tekście artykułu.
Zobacz też: LaTeX w MediaWiki